Verboden boeken

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland binnen. Na vijf dagen oorlog en het Duitse dreigement dat na Rotterdam ook andere steden gebombardeerd zouden worden, gaf Nederland zich over. Nederland was bezet door de Duitsers.

Boeken waarvan men dacht dat het bezit daarvan niet door de Duitsers werd gewaardeerd, werden uit voorzorg met stapels tegelijk verbrand, begraven of in de Amsterdamse grachten gegooid. In Duitsland was sinds Adolf Hitler aan de macht was de vrije pers aan banden gelegd en waren er lijsten opgesteld van verboden boeken. Ook in Nederland was er al vrij snel na de bezetting sprake van censuur en kwamen er ook hier lijsten van verboden boeken.

Op 31 oktober 1940 ontving de burgemeester van gemeente De Bilt een brief van de provincie Utrecht, waarin stond dat ‘gedrukte geschriften van iedere soort en in iedere taal, welke tegenover het Duitsche Volk, Zijn Führer, de Nationaal Socialistische Duitsche Arbeiderspartij, den Duitschen Staat [..] een vijandige of afwijzende houding aannemen, voortaan niet meer worden uitgeleend’. Daarom moesten uit de bibliotheken in de gemeente alle boeken worden verwijderd die aan bovenstaande omschrijving voldeden. De verboden boeken moesten ‘behoorlijk afgesloten, afzonderlijk’ worden bewaard en van deze boeken moest een lijst worden opgesteld en worden opgestuurd naar het provinciale bestuur van Utrecht.¹

Afbeelding: RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief van 29 oktober 1940.	Afbeelding: RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief van 29 oktober 1940.

Enkele bibliotheken in de gemeente hadden volgens de burgemeester wel erg streng gehandeld bij het kijken naar welke boeken wel en niet waren toegestaan. In maart 1941 werd dit vermoeden bevestigd. Het ministerie van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming liet namelijk weten dat twaalf boeken ‘door U ten onrechte op de lijst van verboden werken geplaatst’ waren. Deze boeken mochten toch weer worden uitgeleend.²

Ook leesgezelschappen hadden te maken met de beperkende maatregelen, zoals het leesgezelschap ‘Van Allerlei Slag’ uit Bilthoven. Uit de lijst met uitgeleende boeken blijkt dat het eerste boek dat na de bevrijding op 7 mei 1945 werd uitgeleend, het boek ‘One man against Europe’ van de auteur Konrad Heiden was. Heiden was in de jaren dertig uit Duitsland gevlucht en hij schreef verschillende biografieën over Adolf Hitler. Al zijn werken stonden op de lijst van verboden boeken en mochten dus jaren niet worden gelezen.³

Afbeelding: RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief van 29 oktober 1940.	Afbeelding: RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief 31 maart 1941.

 

Bronnen:
1. RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief van 29 oktober 1940.
2. RHCVV, 1021 Gemeente De Bilt 1932-1987, inventarisnummer 2701, brief 31 maart 1941.
3. RHCVV, 1338 Leesgezelschap ‘Van Allerlei Slag’, Bilthoven 1915-2016, inventarisnummer 2.