75 jaar van herdenken en vieren
In 2020 zou ‘75 jaar vrijheid’ groots worden gevierd. Op 5 mei stonden overal in het land bevrijdingsfestivals gepland, waar diverse artiesten op zouden treden. Het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen had onder andere lezingen en tentoonstellingen op de agenda staan. In onze tentoonstelling over 75 jaar vrijheid zouden zowel verhalen uit het archief en van inwoners verteld worden die de oorlog hebben meegemaakt, als de vlogs en gedichten van basisschoolleerlingen over vrijheid te zien en te lezen zouden zijn.
De wijze waarop wij de laatste jaren herdenken en vieren, is niet de manier waarop Nederland dat altijd heeft gedaan. In de eerste jaren na de oorlog lag de nadruk bij de herdenking op 4 mei vooral op de lokale gebeurtenissen. Sinds 1988 heeft het herdenken en vieren van 4 en 5 mei meer een nationaal karakter gekregen.1 Uit de archiefstukken van de verschillende Oranjeverenigingen uit de huidige gemeente De Ronde Venen vallen deze ontwikkelingen op te maken.
In Abcoude werd in 1947 de herdenking van de Tweede Wereldoorlog op zaterdag 3 mei gehouden. 4 mei viel op een zondag en veel mensen wilden uit religieuze overtuiging niet dat zo’n gelegenheid op een zondag plaatsvond. In 1947 werd bij de herdenking speciale aandacht geschonken aan verzetsstrijder Cornelis van der Lee uit Baambrugge, die op 30 april 1945 door de Duitsers werd opgepakt en doodgeschoten tijdens een sabotageactie. De herdenking in 1947 begon zaterdagavond om 19.30 uur met een stille tocht richting het graf van deze verzetsstrijder, waar een krans werd neergelegd. In het programma van de Oranjevereniging van Baambrugge stond dat de tocht ‘zal te VOET geschieden, ZONDER vlag of vaandel en in VOLKOMEN STILZWIJGEN’. Op 5 mei werd Bevrijdingsdag uitbundig gevierd. De festiviteiten bestonden uit ringsteken voor kinderen en volwassenen en ’s avonds kon men gekostumeerd voetballen.2
In 1960 werd landelijk herdacht dat het land vijftien jaar geleden was bevrijd van de Duitse bezetter. In Abcoude werd wederom op 4 mei een stille tocht gehouden. Net als dertien jaar daarvoor vond deze tocht in volkomen stilzwijgen plaats. Deze keer was er echter geen bijzondere aandacht voor de lokale verzetsstrijder.3
Dat ook in Wilnis Bevrijdingsdag in 1960 op 5 mei groots werd gevierd, weten we dankzij de opstellen van de kinderen van de christelijke basisschool uit Wilnis. De leerlingen uit de derde tot en met de zesde klas hadden namelijk de opdracht gekregen om een opstel te schrijven over Bevrijdingsdag, waar ze een prijs voor konden winnen, per klas konden drie leerlingen winnen. Ina uit klas zes beschreef hoe de dag voor haar begon met twee optochten, gevolgd door een kussengevecht, ringrijden en paling vangen. De dag werd afgesloten met ‘hard lopen op muilen en nog stoeledans’. Waar de leerlingen uit de klassen 3, 4 en 6 schreven over Bevrijdingsdag 1960, hadden de kinderen uit klas 5 waarschijnlijk de opdracht gekregen om echt een verhaal over de oorlog te schrijven. Leendert schreef over de Hongerwinter. Hij gaf duidelijk aan dat dit een verschrikkelijke tijd was, want ‘de mensen aten ratten en muizen. En de kerken lagen vol met lijken’. De eerste prijs voor een leerling uit de vijfde klas ging echter naar Bram met zijn opstel ‘Adolf Hitler komt aan de macht’. Hij vertelde in twee kantjes hoe de vijf bezettingsjaren er in Nederland uit hadden gezien; van de slag om de Grebbeberg in 1940 tot de Jodenvervolging. Daarnaast beschreef hij ook de moord op twee Duitse officieren in Putten; ‘De Duitsers hebben hierop wraak genomen. Alle mannen jonge jongens grijsaards werden in een wagon naar concentratiekampen vervoerd.’ Dat hij de eerste prijs won, komt wellicht ook doordat hij zijn opstel voorzag van tekeningen (zie afbeelding 1). De gemeente verzorgde de prijsjes voor de leerlingen.4
Afbeelding 1. De tekeningen bij het opstel van Bram. RHCVV, Gemeente archief Wilnis 1940 – 1988, inventarisnummer 50.11.
Landelijk nam de interesse voor 4 en 5 mei geleidelijk aan af, mede doordat de regering in 1960 had besloten om eens in de vijf jaar Bevrijdingsdag te vieren. In Mijdrecht werd bijvoorbeeld in 1971 besloten om ook de stille tocht om de vijf jaar te organiseren.5 Sinds de oprichting van het Nationaal Comité 4 en 5 mei in 1987 wordt er landelijk ieder jaar op 4 mei een nationale Dodenherdenking gehouden. Sinds 1995 is Bevrijdingsdag meer in het teken komen te staan van het vieren van onze vrijheid, in plaats van het vieren van de bevrijding zelf. Deze verandering is goed terug te zien in de hiervoor genoemde opdrachten voor basisschoolleerlingen. In 1960 werd de kinderen gevraagd om iets te schrijven over de bevrijding, terwijl de gedichten en vlogs die de leerlingen in 2020 schreven en maakten, in het teken stonden van het thema vrijheid.
Al in 1960 waren de docenten zich ervan bewust dat het van belang was om aan nieuwe generaties door te geven dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Archieven helpen ons om herinneringen en gebeurtenissen levend te houden, en nieuwe generaties om te blijven herdenken en vieren.
1. ‘Geschiedenis nationale viering van de bevrijding’: https://www.4en5mei.nl/herdenken-en-vieren/veelgestelde-vragen/achtergrondinformatie-vieren/geschiedenis (13-05-2020).
2. Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen, Gemeente archief Abcoude 1941 – 1990, inventarisnummer 965, 26 april 1947.
3. RHCVV, Gemeente archief Abcoude 1941 – 1990, inventarisnummer 965, 5 april 1960.
4. RHCVV, Gemeente archief Wilnis 1940 – 1988, inventarisnummer 50.11.
5. RHCVV, Gemeente archief Mijdrecht 1961 – 1988, inventarisnummer C 29.6.
